Bolesti pčela u mnogo čemu se razlikuju od bolesti ljudi i domaćih životinja. To je prvenstveno iz razloga što pčele žive u biološki veoma složenoj zajednici. Pčela kao jedinka ne može živjeti sama, već je za njen opstanak neophodna kompletna zejednica (jedana matica, nekoliko desetina hiljada radilica i nekoliko stotina trutova).
Samo potpuno zdrava pčelinja zajednica može odgovarati zahtjevima modernog intenzivnog selećeg pčelarstva. Upravo savremeni način pčelarenja pogoduje širenju bolesti pčelinjeg legla jer pčelar manipulišući ramovima sa saćem prenosi uzročnike bolesti iz jedne košnice u drugu. Za to je neophodno da svi pčelari imaju potrebno znanje o osnovnoj biologiji pčela i osnovnim bolestima pčela.
Poznavanje osnovnih znakova koji upućuju na bolesti koje ugrožavaju pčelarstvo omogućava pčelaru da u što ranijoj fazi uoči promjene i preduzme mjere sanacije. Razlikujemo bolesti pčela i bolesti pčelinjeg legla.
Bolesti pčelinjeg legla je prilično lako otkriti, vještiji pčelar prilikom pregleda će ralativno brzo uočiti nepravilnosti u leglu, uginjavanjem legla smanjuje se prinova mladih pčela gdje zajednica postepeno i brojčano slabi. Kod nekih bolesti (krečno leglo) odrasle pčele preko ljeta izbacuju uginule larve. Da bi lakše savladali bolesti pčelinjeg legla nije odviše podsjetiti se osnovnih bioloških zakonitosti.
Matica u našim klimatskim uslovima gajenja počinje nositi jaja krajem januara – početkom februara. U to vrijeme legla je malo, u početku veličine dlana i nalazi se u sredini zimskog klubeta u kome je temperatura 35 °C. Dolaskom toplijih dana klube se raspušta, matica povećava broj zaleženog legla u koncentričnim krugovima na centralnom ramu, a kasnije prelazi i na susjedne ramove. Broj snešenih jaja u početku je malen, svega nekoliko desetina zaleženih ćelija, na kojima je lako vidjeti sve promjene.
U centru se nalazi najstarije poklopljeno leglo, a prema periferiji sve mlađe larve i na kraju u poslednjem krugu se nalaze zaležena jaja. Nepravilnosti u rasporedu legla, razbacano ili raštrkano leglo, obično su prvi znaci bolesti. Zdrava pčelinja larva je bijele boje, sedefastog sjaja, izražene kolutićave građe. Svaka promjena u boji, gubljenju kolutićavosti i mlohavom opuštanju ukazuje na postojanje neke bolesti.
Izgled poklopaca nad pčelinjim leglom je veoma bitan u pčelarstvu, jer govori o mogućim znacima bolesti unutar pčelinje zajednice. Posebno se to odnosi na virusne i bakterijske bolesti pčelinjeg legla. Kod zdavog pčelineg legla poklopci su blago izbočeni, bez nabora, suvi, porozni, bez rupica, osim u zadnjem stadiju poklapanja kada su na vrhu izbočenja i relativno su ravnih rubova.
Boja poklopaca je svietlosmeđa do tamnosmeđa bez mrlja (boje okolnog saća). Fiziološko odstupanje je samo između poklopaca nad radiličkim i trutovskim ćelijama saća jer su poklopci iznad trutovskog legla su nešto izbočeniji (2 do 3 mm).
Pčelar u slučaju promijenjenog izgleda poklopaca nad pčelinjim leglom kao što su nepravilno raspoređeno poklopljeno i nepoklopljeno leglo mora postaviti sumnju na bolesti pčelinjeg legla. Na bolest takođe ukazuju i tamne mrlje, posebno u donjem dijelu poklopca, uočljiva naboranost i uvučenost ćelija saća kao i pojava jedne ili više rupica na poklopcima čiji je raspored nepravilan, a rubovi rupica su nepravilno izgriženih rubova.
Bolesti odraslih pčela ponekada je teže otkriti i bolest može dugo biti prisutna u pčelinjoj zajednici bez izraženih kliničkih simptoma. Poznato je da pčele obavljaju svoje dužnosti, zavisno od starosti, sve do svoje smrti, a uginjavaju u pravilu van košnice, u prirodi. Pčela obavlja svoju funkciju čak i kad je teško bolesna.
Pošto su njene funkcije u starosti od 21. dana nadalje uglavnom sakupljačke (nektar, polen i voda), ona uginjava u prirodi. Broj pčela u zajednici se smanjuje, to matica pokušava nadoknaditi pojačanim nošenjem jaja, ali ako pčelar ne primjećuje pojačano slabljenje zajednice, takva zajednica ima slabiju produktivnost i postepeno slabi i nestaje.
Zato je u otkrivanju bolesti odraslih pčela od velikog značaja redovno slanje uzoraka u laboratoriju za dijagnostikovanje bolesti pčela. Inače, obolijevaju sve tri vrste pčela (slika ispod), kao i pčelinje leglo.
Postoji veliki broj parazita, bakterija, gljivica i virusa, koji napadaju pčelinje zajednice svuda u svijetu. Ove bolesti medonosnih pčela nanose svake godine velike gubitke pčelarstvu.
O značaju ovih bolesti najbolje govori podatak da je OIE uvrstila 7 bolesti pčela u svoju reegistrativu – Manual of Diagnostic Tests and Vaccines for Terrestrial Animals. Veoma bitno je na koji način i kako izvršiti prepoznavanje, uzorkovanje i terapiju ovih oboljenja.
Za postavljanje konačne dijagnoze infektivnih bolesti odraslih pčela, pčelinjeg legla, kao i bolesti i anomalije matice u obzir se moraju uzeti:
- epizootiološka anamneza, klinička slika, patomorfološki nalaz i laboratorijska dijagnostika. Sumnja na određenu bolest se postavlja na osnovu epizootiološke anamneze, kliničke slike i patomorfološkog nalaza, a konačna dijagnoza se potvrđuje validnim laboratorijskim metodama.Zarazne bolesti pčela imaju veliki ekonomski značaj i od brzine i tačnosti postavljene dijagnoze zavisi i efikasnost preduzetih mjera i terapije u njihovom suzbijanju i iskorenjivanju.